Het Inspanning-Herstel model
Het theoretisch denkkader dat aan deze overwegingen ten grondslag ligt, het Inspanning-Herstel model (Effort-Recovery Model) werd ontwikkeld door emeritus hoogleraar Theo Meijman (Van Veldhoven, 2008). Dit model beschouwt herstel van het werk als de natuurlijke tegenhanger van de dagelijkse werkinspanningen en stress. Het beschrijft dat gezondheidsschade grofweg op twee manieren kan worden voorkomen: ten eerste door voldoende herstel tijdens werktijd en ten tweede door voldoende herstel buiten werktijd.
Voldoende hersteltijd tijdens het werk voorkomt dus dat vermoeidheid en stress te veel oplopen. Even rust draagt bij aan een gezonde inspanning-herstelbalans van de medewerker en verbetert het mentale en fysieke welzijn, wat ook de werkprestaties en motivatie ten goede komt. Voor de gezondheid van medewerkers en de kwaliteit van het werk is het daarom belangrijk dat zij tijdens de werkdag voldoende gelegenheid krijgen om regelmatig even rust te nemen en te herstellen van hun werkzaamheden. Hoe intensiever en veeleisender het werk, hoe groter de behoefte aan een goed herstel. De werkomgeving kan het herstel van medewerkers ondersteunen door hen gelegenheid te geven om op gezette tijden voor hun eigen (psychofysiologische) herstel te zorgen.
Het gevolg van mentale vermoeidheid tijdens het werk is dat we minder goed functioneren. De aandacht verslapt en de gedachten dwalen makkelijker af. Als het werk dit toelaat, zullen
medewerkers hun activiteiten hierop aanpassen. Zij nemen even rust of gaan iets anders doen. Kenmerkend van deze vermoeidheid is de omkeerbaarheid op korte termijn: die neemt af door rust te nemen, of door een activiteit te gaan doen die een ander beroep doet op het mentale functioneren. Als rust nemen niet mogelijk is, kunnen de werkzaamheden alleen worden volgehouden als de medewerker de psychische weerstand negeert en zich extra inspant. In cognitief-energetische zin moet de medewerker er een schepje bovenop doen. Dit staat bekend als ‘compensatoire inspanning’. Deze extra inspanning gaat in fysiologische zin gepaard met een toename van de stressreacties, wat in het brein leidt tot toename van aandacht. Tegelijkertijd gaat dit gepaard met een afname van de motivatie en met emotionele veranderingen zoals irritatie. Wanneer er tijdens de werkdag te weinig ontspanningsmomenten zijn geweest kunnen medewerkers dit ’s avonds en ’s nachts merken. Zij piekeren meer, kunnen slechter afstand nemen van het werk en slapen slechter. Zij beginnen vermoeider aan de volgende werkdag (Gaillard, 2003), (Sluiter et al., 2003).
